Thanh Toàn trình bày đề tài nghiên cứu khoa học của mình tại Giải thưởng Sinh viên nghiên cứu khoa học – Euréka lần thứ 26 năm 2024. Ảnh: NVCC.

Từ tiếng kể của bà ngoại đến đam mê nghiên cứu

Sinh ra và lớn lên tại Cà Mau – vùng đất gắn liền với rừng U Minh, đầm lầy và những câu chuyện dân gian truyền miệng, Thanh Toàn (sinh viên năm 4, ngành Văn học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TPHCM) mang trong mình niềm yêu thích đặc biệt với văn hóa từ khi còn rất nhỏ.

Toàn kể, có những tối nằm bên bà ngoại nghe kể chuyện “Người già người chết, rắn già rắn lột da sống lại…” không chỉ là ký ức tuổi thơ, mà còn là mầm mống nuôi dưỡng tâm hồn nghiên cứu của nam sinh viên khoa Văn học.

“Lúc đó, em chưa nhận ra rằng đó là văn học dân gian, chỉ thấy những câu chuyện ấy thật gần gũi và cuốn hút. Sau này đi học, em mới nhận ra rằng, chính những ký ức mộc mạc ấy lại là di sản tinh thần quý báu, nơi lưu giữ tập thể ký ức và bản sắc văn hóa của cộng đồng, đó cũng chính là một đối tượng để nghiên cứu”, nam sinh cho hay.

Toàn chia sẻ, trước nay, khi nhắc đến văn xuôi dân gian Cà Mau, người ta thường nhớ đến truyện kể Ba Phi hay truyện bà mụ đỡ sinh cho cọp – những tác phẩm đã được nghiên cứu, phổ biến rộng rãi, thậm chí đưa vào chương trình giáo dục phổ thông.

Tuy nhiên, chừng ấy vẫn chưa đủ để tạo nên một bức tranh toàn diện. Toàn đặt câu hỏi: “Liệu văn xuôi dân gian Cà Mau chỉ gói gọn trong vài câu chuyện đó? Có phải số lượng tác phẩm như vậy là quá ít so với một vùng đất phương Nam từng trải qua quá trình khai phá, định cư lâu dài với bản sắc văn hóa riêng biệt?”.

Cảnh quê nhà của Thanh Toàn – Xã Quách Phẩm, tỉnh Cà Mau.

Từ những trăn trở ấy và kho tư liệu điền dã sẵn có, Toàn quyết định thực hiện đề tài “Đặc điểm loại hình văn xuôi dân gian trong văn học dân gian Cà Mau”.

Đây là bước đầu trong việc khái quát diện mạo văn học dân gian của địa phương, định vị những đóng góp riêng của Cà Mau vào nền văn hóa dân gian Tây Nam Bộ và cả nước.

Văn học dân gian không chỉ đơn thuần là những mẩu chuyện cổ, mà là cách người xưa lý giải, ứng xử và truyền lại những bài học đạo đức, tín ngưỡng, tâm lý xã hội.

Với Toàn, việc thực hiện đề tài này còn là cơ hội để trở về với ký ức tinh thần của người dân quê hương, nơi có ông bà, ba mẹ và những người thân yêu đã nuôi dưỡng bằng lời kể, bằng văn hóa sống hằng ngày.